شکر نعمت در سیره رضوی - بخش اول
شکر و سپاسگزاری از نعمتهای خداوند از برترین اعمال و یکی از سفارشات موکد ائمه اطهار(ع)، است. شکر به معنی قدرشناسی و تشکر از نعمت دهنده است. از آنجا که مالک حقیقی نعمتها خداست شکر واقعی هم باید از خدا صورت پذیرد. شکرگزار راستین همه نعمتها را از خداوند می داند و به حمد و ثنا و تسبیح او می پردازد و در برابر ایزد منان اظهار کوچکی و خضوع و خشوع می کند. شکر، نگهبان و حافظ نعمت مؤمن است در حالی ناسپاسی موجب شقاوت و بدبختی و سلب نعمتها می شود. در این تحقیق سعی شده است اهمیت و جایگاه والای شکرگزاری از نعمتهای الهی در کلام حضرت رضا(ع) بیان شود که در زیر به آنها اشاره می شود:
اهمیت شکرگزاری
امام رضا(ع):
اِنَّ صاحِبَ النِّعمَةِ عَلی خَطَرِ اِنَّهُ يَجِبُ عَلَیهِ حُقوُقُ اللهِ فیها؛ وَ اللهِ اِنَّهُ لَتَکوُنُ عَلَيَّ النِعَمُ مِنَ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ، فَما اَزالُ مِنها عَلی وَجَلٍ – وَ حَرَكَّ يَدَهُ- حَتّی اَخرُجَ مِنَ الحُقُوقِ الَّتی تَجِبُ ِللهِ عَلی فیها (قالَ راويِ الحَدیثِ وَ هُوَ اَحمَدُ البَزَنطی الثِقَةُ المَعروفُ) فَقلتُ: جُعِلتُ فِداک أنتَ فی قَدرِكَ تَخافُ هذا؟ قالَ: نَعَم، فَاَحمَدُ رَبّی عَلی ما مَنَّ بِهِ عَلَيَّ.
صاحب نعمت در خطر است، چون حقوقی خدایی در آن( نعمتها) واجب گردیده است. به خدا سوگند که نعمتهایی از خداوند به من می رسد و من همواره از آن بیمناکم(در این جمله امام دستش را تکان داد) تا حقوق واجب الهيِ آن را ادا کنم.(راوی حدیث می گوید) گفتم: فدایت شوم تو با مقامی که داری از این امر هراسناکی؟ امام گفت: آری، و خدای را بر این که مرا نسبت به ادای تکلیف حساس کرده است سپاس می گزارم.(1)
حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در جای دیگر نیز به اهمیت شکرگزاری اشاره می کنند و می فرمایند:
وَ اعلَمُوا اَنَّكُم لا تَشكُروُنَ اللهَ تَعالی بِشَیءٍ بَعدَ الاِیمانِ بِاللهِ وَ بَعدَ الإعتِرافِ بِحُقُوقِ اَولِیاءِ اللهِ مِن آلِ مُحَمَّدٍ(ص)، اَحَبَّ اِلَیهِ مِن مُعاوَنَتِكُم لِاِخوانِكُمُ المُومِنینَ، عَلی دُنیاهُمُ الَّتی هِيَ مَعبَرٌ لَهُم اِلی جِنانِ رَبِّهِم، فَاِنَّ مَن فَعَلََ ذلِكَ کانَ مِن خاصَّةِ اللهِ تَبارَكَ وَ تَعالی، وَ قَد قالَ رَسوُلُ اللهِ فی ذلِكَ قَولاً ما يَنبَغی لِقائِلٍ اَن يَزهَدَ فی فَضلِ اللهِ عَلَیهِ فیهِ اِن تَأمَّله وَ عَمِلَ عَلَیهِ.
قیلَ یا رَسوُلَ اللهِ هَلَكَ فُلانٌ يَعمَلُ مِنَ الذُّنوُبِ كَیتَ و كَیتَ. فَقالَ رَسوُلُ اللهِ(ص)، بَل قَد نَجی وَ لايَختِمُ اللهُ عَمَلَهُ اِلّا بِالحُسنی، سَيَمحُوا اللهُ عَنهُ السَّيِّئاتِ وَ يُبَدِّلُها مِن حَسَناتٍ؛ اِنَّهُ يَمُّرُ مَرَّةً فی طَریقٍ عَرَضَ لَهُ مُومِنٌ قَدِ انكَشَفَ عَورَتُهُ وَ هُوَ لايَشعُرُ، فَسَتَرَها عَلَیهِ وَ لَم يُخبِرهُ بِها مَخافَةَ اَن يَخجَلَ…
بدانید که پس از ایمان به خدا و پذیرش حقوق اولیای او از آل محمد(ص)، سپاسگزاریی محبوبتر نزد خداوند از یاری رسانی به برادران مومن نیست، یاری رسانی به زندگی دنیای آنان که راهی است برای رسیدن ایشان به بهشت. کسانی که چنین یاریی برسانند از ویژگان درگاه الهی اند. پیامبر(ص) در این باره سخنی گفته است که اگر نیک در آن دقت شود و بدان عمل کنند، شایسته نیست کسی از این فیض الهی خود را محروم سازد.
به پیامبر(ص) گفتند: فلانی هلاک گردیده چون گناهانی چنین و چنان مرتکب می شود. پیامبر فرمود: بلکه او نجات یافت و خداوند عمل او را به نیکی به پایان خواهد رساند. خداوند گناهان او را پاک خواهد ساخت و به حسنات تبدیل خواهد کرد، زیرا که او گهگاهی از راهی می گذرد و مومنی را می بیند که برخی از اندام او(که باید پوشیده باشد) آشکار شده است و خود او نمی داند. آن را می پوشاند و به او چیزی نمی گوید تا مبادا شرمگین شود… .(2)
در این حدیث، اهمیت رعایت حقوق انسانها در مواهب و نعمتهای الهی بیان شده است. شکر نعمت- پس از باور به خداوند و ایمان به یکتایی او و گردن نهادن به حقوق اولیای خدا و خاندان پیامبر(ص)- مدد و یاری رسانی به نیازمندان بیان شده و شکرگزاری را این چنین تبیین نموده است: انسانهایی که نعمتها را به دیگران می رسانند و دست محرومان و نیازمندان را می گیرند، مورد توجه خاص باری تعالی قرار می گیرند. در پایان این فراز که سخنی از پیامبر(ص) آمده است اهمیت و عظمت خدمت به خلق را بیان می دارد به طوری که اگر انسانها یار و یاور و مددرسان یکدیگر باشند، خداوند گناهان آنها را می بخشد و آنها را از هلاکت و نابودی می رهاند.
1. معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، محمد حکیمی، ص101
2. همان، ص105
